Voordrachten in 2020
Indien beschikbaar, vindt u ook een hyperlink om de presentatie te downloaden.
| ....Datum.... | Onderwerp | Spreker | Locatie |
|---|---|---|---|
| 30-01-20 | Quantum raadsels rond zwarte gaten | Dr. Marcel L. Vonk | Het Hart Eefde |
| 06-02-20 | //-lezing: De enigmatische Gallo-Romeinse dodecaëder | Drs. Wim Schuur | Kristal |
| 20-02-20 | Glaciaal geologisch onderzoek | Prof. dr. J.J.M van der Meer | Kristal |
| 12-03-20 | Leven na de Dood van Sterren | Prof. dr. E. P.J. van den Heuvel | Het Hart Eefde |
| 17-09-20 | Organisch materiaal in ons zonnestelsel | Dr. Ir. Inge Loes ten Kate |
Het Hart Eefde Met Livestream! |
30-01-2020 Quantum raadsels rond zwarte gaten
Dr. Marcel L. Vonk
Presentatie van de lezing
Goed toegankelijke Website Quantum Universe
Introductie lezing:
Theorie en experiment gaan in de natuurwetenschappen normaal gesproken hand in hand. Zwarte gaten leken lange tijd een uitzondering op die regel te vormen. Dat zwarte gaten in theorie kunnen bestaan, is al een eeuw bekend, maar het waarnemen van deze mysterieuze objecten - die immers zwart zijn - valt niet mee.
Wat dat betreft leven we in een interessante tijd, waarin het waarnemen van zwarte gaten eindelijk binnen de technische mogelijkheden begint te komen. In februari 2016 kwam bijvoorbeeld het nieuws naar buiten dat door middel van zwaartekrachtsgolven voor het eerst de samensmelting van twee zwarte gaten is waargenomen, en inmiddels zijn daar al enkele tientallen waarnemingen van soortgelijke gebeurtenissen bij gekomen.
Verder werd eerder dit jaar de allereerste foto van een zwart gat gepubliceerd.
Toch loopt de theorie nog altijd ver voor op de waarnemingen - zeker als we ook de quantummechanica in het verhaal meenemen. We komen dan in de wondere wereld van de Hawkingstraling, het al dan niet vernietigen van informatie door zwarte gaten, de vraag of zwarte gaten omgeven worden door "muren van vuur", en nog vele andere interessante open vragen.
In deze lezing zal de spreker de laatste ontwikkelingen in de theorie van zwarte gaten bespreken en de vraag behandelen of en hoe toekomstige experimenten en waarnemingen de vele openstaande vragen kunnen beantwoorden.
Over de spreker:
Dr. Marcel Vonk is als theoretisch natuurkundige werkzaam aan het Institute of Physics van de Universiteit van Amsterdam. Naast onderzoeker is hij enthousiast wetenschapspopularisator en niet onverdienstelijk toernooipokerspeler.
Hij is de auteur van de populairwetenschappelijke boeken "Snaartheorie" (2010) en "Zwarte Gaten - Gevangen in Ruimte en Tijd" (2017).
In het voorjaar van 2020 verschijnt zijn nieuwe boek "De race tegen de schildpad - gedachte-experimenten in de natuurkunde".
06-02-2020 De enigmatische Gallo-Romeinse dodecaëder
Drs. Wim Schuur
Lid Triangulum
Introductie:
Verspreid over Europa is een honderdtal archeologische voorwerpen gevonden in de vorm van een pentagonale dodecaëder.
Ze dateren uit de eerste paar eeuwen na het begin van de jaartelling en zijn alle gemaakt van brons en veelal goed bewaard gebleven.
De archeologische context is echter niet eenduidig en vaak ook niet beschikbaar.
De betekenis van deze voorwerpen is tot op heden een raadsel. Schriftelijke verwijzingen ontbreken.
Wim Schuur raakte tijdens een vakantie gefascineerd na een bezoek aan het Gallo-Romeins Museum in Tongeren, België.
[website]
Dit museum wijdde destijds een speciale tentoonstelling aan het onderwerp, waarbij het in Tongeren gevonden exemplaar uiteraard centraal stond.
Bezoekers konden in de museumwinkel een replica aanschaffen.
20-02-2020 Glaciaal geologisch onderzoek
Prof.em.dr. Jaap J.M. van der Meer
Introductie lezing:
Stuwwallen zijn wereldwijd een vast bestanddeel van de glaciale landschapsvormen. Vaak zijn het ook de grootste accumulatievormen in een gebied.
De stuwwal van de Oost-Veluwe is bijvoorbeeld meer dan 50 km lang, 20 km breed en meer dan 200 m dik.
Toen ik ging studeren en me tot het koude deel van de aardwetenschappen wendde, leerde ik ‘de ijskap heeft ze opgeduwd’ en dat was het, geen idee hoe dat ging, wanneer tijdens de glaciatie het gebeurde of hoe lang dat opduwen duurde.
Ondertussen weten we een deel van de antwoorden, maar veel details, met name de condities waaronder ze vormen, ontgaan ons nog steeds.
Aan de hand van stuwwallen in Nederland, Spitsbergen, IJsland en in de Alpen, van verschillende omvang en ouderdom, zullen we kijken naar wat we weten over de geologische en klimatologische condities waaronder ze gevormd zijn en zelfs iets over de duur van het proces.
Over de spreker:
Jaap J.M. van der Meer studeerde Fysische Geografie aan de Universiteit van Amsterdam en bleef daar als medewerker totdat hij in 2000 naar Londen vertrok als hoogleraar Fysische Geografie. In 2011 is hij met pensioen gegaan.
Na zijn studie werd hij glaciaal geo(morfo)loog en richtte hij zich met name op dynamische landvormen zoals stuwwallen en drumlins en op de microscopische studie van glaciale sedimenten.
Er verschenen meer dan honderd wetenschappelijke artikelen van zijn hand en hij publiceerde enkele boeken. Prof. van der Meer publiceert nog steeds.
Leven na de Dood van Sterren:
Witte Dwergen, Zwarte Gaten en Neutronensterren
Presentatie van de lezing (alleen voor leden)
Daar Zon en sterren hun eigen materiaal (voornamelijk waterstof) als – nucleaire – brandstof gebruiken, is hun levensduur eindig. Voor sterren met relatief kleine massa zoals onze Zon, is de levensduur heel lang: 10 miljard jaar of langer. De Zon is nog niet eens halverwege deze tijd.
Zware sterren leven veel korter. Een ster die 30 maal zoveel massa heeft als de Zon, straalt per seconde 100 000 maal zoveel energie (licht en warmte) uit als de Zon, en zo’n ster is al na 5 miljoen jaar opgebrand: hij leeft 2000 maal korter dan de Zon.
Wat gebeurt er met een ster als hij is opgebrand? De laatste 50 jaar zijn we hierover veel te weten gekomen. We weten nu dat sterren tot ongeveer 8 maal zo zwaar als de Zon een uitgebrande pit achterlaten, een zogenaamde “witte dwerg”: een ster niet groter in middellijn dan de Aarde, maar met een massa van tussen 0.5 en 1.4 keer de massa van de Zon (honderdduizenden malen de massa van de Aarde). De rest van de ster is in het stadium van “Rode reus” zachtjes de ruimte in geblazen.
In sterren zwaarder dan 8 maal de Zon is de uitgebrande kern van de ster te zwaar om een witte dwerg te vormen. Hij stort in tot een onvoorstelbaar dicht object: een neutronenster of een zwart gat. Een neutronenster met 1.5 maal de massa van de Zon (450 000 maal de massa van de Aarde) heeft een middellijn van slechts 20 km. Bij deze instorting komt zoveel zwaartekrachts-energie vrij dat de rest van de ster met een snelheid van 10 000 km/s de ruimte wordt in geslingerd: we nemen die explosie waar als een Supernova: een ster die tijdelijk even helder is als een heel Melkwegstelsel.
We kennen nu in ons Melkwegstelsel bijna 3000 van deze neutronensterren. We nemen ze waar als “radio-pulsars”: radiobronnen aan de hemel die zeer regelmatige pulsen radiogolven uitzenden. In sterren die meer dan 20 keer zo zwaar zijn als de Zon is de uitgebrande kern te zwaar om als neutronenster achter te blijven: die kern stort volledig in en vormt een “zwart gat”.We kennen in ons Melkwegstelsel nu enkele tientallen van zulke zwarte gaten, in dubbelsterren waarbij de andere ster een gewone ster is. In de lezing wordt uitgelegd hoe we deze zwarte gaten herkennen, en ook hoe onlangs zwaartekrachtsgolven ontdekt zijn, veroorzaakt door het samensmelten van dubbelsterren die uit twee zwarte gaten of twee neutronensterren bestaan.
Voor de ontdekking van de zwaartekrachtsgolven werd in 2017 de Nobelprijs Natuurkunde toegekend.
Over de spreker:
Edward P.J. van den Heuvel (1940) studeerde sterrenkunde te Utrecht, waar hij in 1968 promoveerde. Hij is emeritus hoogleraar sterrenkunde van de Vrije Universiteit Brussel en de Universiteit van Amsterdam, waar hij sinds 1974 werkzaam is.
Zijn onderzoeksterrein betreft de late evolutiestadia van sterren, in het bijzonder neutronensterren en zwarte gaten in dubbelsterren.
In 1995 ontving hij de Spinozaprijs, in 2002 de Descartesprijs van de Europese Commissie en in 2019 de Viktor Ambarsumian International Science Prize van de Armeense regering.
Hij is onder meer lid van KNAW (1982), Honorary Fellow van de Indian Academy of Sciences en de Royal Astronomical Society, London.
Hij was medeoprichter van het Artis Planetarium en was gedurende 12 jaar lid van het Artis Bestuur.
Van 2003-2011: voorzitter van het bestuur van Stichting Museum Sterrenwacht „Sonnenborgh“ te Utrecht.
17-09-2020 Organisch materiaal in ons zonnestelsel
Introductie lezing:
Over de spreker:
Dr. ir. Inge Loes ten Kate is onderzoeker Astrobiologie bij de Faculteit Geowetenschappen van de Universiteit Utrecht.
Daar doet ze onderzoek naar organische stoffen op Mars.